Ιδιωτικοί στρατοί «Φύλαξε την τελευταία σφαίρα για τον εαυτό σου »

Μια είδηση πέρασε προ ημερών «στα ψιλά»: ο Αμερικανός Ερικ Πρινς, ο σκιώδης πρώην βατραχάνθρωπος που κατά δήλωσή του
«έβγαλε 1 δισ. δολάρια από το Ιράκ» νοικιάζοντας μισθοφόρους στο Πεντάγωνο, βρίσκεται στη Σομαλία για να εκπαιδεύσει ιδιωτικό στρατό 2.000 επίλεκτων πολεμιστών. Θα χρησιμοποιηθούν κατά των ισλαμιστών και των σομαλών πειρατών. Θα δώσουν δηλαδή τις «ασύμμετρες» μάχες τις οποίες οι πολιτικές ηγεσίες και οι τακτικοί στρατοί των «ενδιαφερόμενων» δυνάμεων, σε Αμερική και Ευρώπη, δεν είναι διατεθειμένοι να δώσουν.
Η νέα αποστολή του σκοτεινού πρίγκιπα της εταιρείας Βlackwater αποκαλύπτει την τάση για περαιτέρω ιδιωτικοποίηση του πολέμου. Οι «Στρατοί ΑΕ» ξεσηκώνουν θύελλες. Τα τεράστια ηθικά διλήμματα, αλλά και τα πολιτικά ερωτήματα που κρύβει η «παράδοση» αυτού του τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας στις δυνάμεις της αγοράς διχάζουν. Είναι άραγε οι ιδιωτικοί στρατοί μία ακόμα μορφή αποκρατικοποίησης, όπως π.χ. αυτή των ταχυδρομείων στις ΗΠΑ; Ή μήπως οδηγούν την ανθρωπότητα σε ένα ακόμη πιο βίαιο μέλλον;
Η απάντηση ίσως καθορίσει την τύχη πολλών αδύναμων, «αποτυχημένων» ( κατά τη λογική των ισχυρών) κρατών στις δεκαετίες που έρχονται. Αλλωστε είναι ίδιον των αυτοκρατορικών δυνάμεων σε φάση παρακμής, από την αρχαία Περσία και τη Ρώμη ως τις ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις και, σήμερα, τις ΗΠΑ, να στηρίζονται σε μισθοφορικά στρατεύματα· όταν η φλόγα των εθνικών «ιδανικών» τους δεν αρκεί πια για να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τα απλωμένα σε όλη τη Γη συμφέροντά τους.

«Τι είναι σωστό να κάνει κάποιος;», διερωτάται στο ομώνυμο περί Δικαιοσύνης βιβλίο του («JusticeWhat΄s the right thing to do?») ο διάσημος καθηγητής του Χάρβαρντ Μάικλ Σάντελ: τους στρατούς πολιτώνκληρωτών- οπότε αντιμετωπίζει τη συμμετοχή στον κοινό πόλεμο σαν αναπόδραστο καθήκον κάθε πολίτη μιας δημοκρατίας, στα πρότυπα του «Κοινωνικού Συμβολαίου» του ΖανΖακ Ρουσό - ή μήπως τους στρατούς του «συστήματος της αγοράς», όπως τους αποκαλεί;

Μήπως δεν είναι μισθοφορικοί, αναρωτιέται ο Σάντελ, και οι σημερινοί επαγγελματικοί στρατοί; Στις ΗΠΑ η υποχρεωτική στρατολόγηση κληρωτών διεκόπη το 1972, αλλά οι αυξημένες ανάγκες των πρόσφατων υπεράκτιων πολέμων οδήγησαν στην πρόσληψη όχι μόνον εκατοντάδων χιλιάδων φτωχών, αλλά και κάπου 40.000 ξένων «στρατιωτών της πράσινης κάρτας»· άνθρωποι που στρατολογήθηκαν με υποσχέσεις για ταχύτερη απόκτηση της αμερικανικής υπηκοότητας- αν δεν σκοτωθούν.

Το ηθικό δίλημμα επεκτείνεται σε όλη την κοινωνία. Διότι, όπως έχει πει ο ιστορικός Ντέιβιντ Κένεντι, οι σύγχρονες ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ «έχουν πολλά από τα χαρακτηριστικά μισθοφορικού στρατού», γεγονός που «επιτρέπει στις πολιτικές ηγεσίες να εμπλέκουν τη χώρα σχετικά εύκολα σε πολέμους, χωρίς να επιδιώξουν τη σύμφωνη γνώμη της κοινωνίας. Κατά κάποιον τρόποη δημοκρατική πλειοψηφία πληρώνει τους λιγότερο προνομιούχους συμπολίτες για να πολεμήσουν στη θέση των δικών της παιδιών».
Και αυτοί όμως ακόμη οι τακτικοί στρατοί «εθελοντών» δεν φτάνουν για να καλύψουν τις σημερινές ανάγκες. Τον Ιούλιο του 2007, για πρώτη φορά στην επίσημη πολεμική ιστορία, οι διαφόρων εθνικοτήτων «στρατιωτικοί εργολάβοι» που υπηρετούσαν επί πληρωμή (των ΗΠΑ) στο Ιράκ ξεπέρασαν τους αμερικανούς στρατιωτικούς- 180.000 «contractors» έναντι 160.000 ενστόλων. Ανάμεσά τους χιλιάδες βαριά οπλισμένοι «ενοικιαζόμενοι» υπάλληλοι του Πρινς.

«Φύλαξε την τελευταία σφαίρα για τον εαυτό σου» συμβουλεύει ένας «παλιός» τους «νέους».

Οι μισθοφόροι είναι φτηνοί και βολικοί: δεν χρειάζονται εκπαίδευση, αφού πολλοί εξ αυτών έχουν πάρει το βάπτισμα του αίματος υπηρετώντας σε εθνικούς στρατούς. Για μερικές χιλιάδες δολάρια τον μήνα πηγαίνουν εκεί που δεν (θέλουν να) πάνε οι κανονικοί στρατιώτες. Και, όταν σκοτώνονται- και έχουν σκοτωθεί ως τώρα περισσότεροι από 2.000 μόνο στο Ιράκ και το Αφγανιστάν- δεν χρειάζεται να τους τυλίξεις με την αμερικανική σημαία, ούτε να αντιμετωπίσεις τις κατάρες των συγγενών τους. Οι συχνά φρικτοί τους θάνατοι περνούν απαρατήρητοι, χωρίς πολιτικό ή άλλο κόστος.

Η ΚΒR, η Vinnell, η DynCorp και η Βlackwater κάνουν τις «ζόρικες δουλειές»

Στιγματισμένος ως εγκληματίας πολέμου, αλλά περιζήτητος: ο αρχιμισθοφόρος Ερικ Πρινς

Η πραγματική αξία των μισθοφόρων για τους εργοδότες τους συνίσταται στο ότι είναι διατεθειμένοι να κάνουν όλες τις «ζόρικες» ή ακόμα και «βρώμικες δουλειές»:

όπως επιβεβαίωσαν και οι διαρροές εκθέσεων του Πενταγώνου στη WikiLeaks,«εργολάβοι» της Βlackwater, της πρώην εταιρείας του Πρινς,αλλά και άλλων επιχειρήσεων του χρυσοφόρου κλάδου δολοφόνησαν ή βασάνισαν εκατοντάδες άμαχους πολίτες σε Ιράκ και Αφγανιστάν.

Και αλλού όμως στελέχη της ΚΒR,της Vinnell,της Saracen και άλλων ανταγωνιστών της Βlackwater πρωταγωνίστησαν σε αμφιλεγόμενες επιχειρήσειςιδίως στα Βαλκάνια και στην Αφρική.Μακελειά όπως αυτό στην πλατεία Νισούρ στη Βαγδάτη το 2007, όπου σωματοφύλακες της Βlackwater που προστάτευαν αμερικανούς διπλωμάτες άνοιξαν πυρ στο ψαχνό σκοτώνοντας 17 διερχομένους Ιρακινούς,έμειναν σαν μελανές σελίδες στην Ιστορία.Ισως δεν είναι τυχαίο που ο καθηγητής Σάντελ,ενώ στο βιβλίο του αποφεύγει να απαντήσει ευθέως στο ερώτημα «κληρωτοί ή μισθοφόροι;»,υπογραμμίζει τα παραπάνω γεγονότα της Βαγδάτης,αφήνοντάς τα,τρόπον τινά, να απαντήσουν αντ΄ αυτού.

«Να μην ξεχνάμε ότι και όλοι οι εθνικοί στρατοί κάνουν εγκλήματα πολέμου»
Τα λουτρά αίματος αμάχων και οι λεηλασίες στον πόλεμο δεν είναι μοναδικό «προνόμιο» των ιδιωτικών εταιρειών παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών, λέει στο «Βήμα» ο Τζον Αλεν Γουίλιαμς,καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Λογιόλα στο Σικάγο και πρώην αξιωματικός του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού

«Οι ίδιοι οι εθνικοί στρατοί έχουν δείξει σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας ότι είναι ικανοί να διαπράξουν εγκλήματα πολέμουόπως κι αν αυτά ορίζονταιχωρίς τη συνδρομή μισθοφορικών στρατευμάτων» μας λέει ο Τζον Αλεν Γουίλιαμς, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Λογιόλα στο Σικάγο των Ηνωμένων Πολιτειών και απόστρατος έφεδρος αξιωματικός του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού. Και τονίζει: «Αυτό που πρέπει να διασφαλιστείείναι ότι τέτοια φαινόμενα δεν θα λαμβάνουν χώρα, ανεξαρτήτως του ποιος είναι ο δράστης».
«Η συμμετοχή ιδιωτών στο ή κοντά στο πεδίο της μάχης δεν συνιστά νέο φαινόμενο. Τρία ερωτήματα ανακύπτουν:πρώτον, σε ποιες δραστηριότητες επιτρέπεται να λαμβάνουν μέρος οι ιδιώτες; Δεύτερον, ποιο είναι το νομικό πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιούνται; Και τρίτον, ποιος τους ελέγχει και σε ποια Δικαιοσύνη είναι υπόλογοι;» εξηγεί ο κ. Γουίλιαμς.

Πολίτες που αποστέλλονται σε ζώνες πολέμου ως τεχνικοί, βοηθώντας στις στρατιωτικές τηλεπικοινωνίες ή παρέχοντας επιχειρησιακή υποστήριξη, δεν αποτελούν πρόβλημα για τους αναλυτές.

Αυτό που είναι ιδιαίτερα προβληματικό μάς λέει είναι «όταν ιδιώτες συμμετέχουν σε μάχες ή αποτελούν οι ίδιοι τμήμα της στρατιωτικής δύναμης. Βαρβαρότητες προκύπτουν σε “γκρίζες ζώνες”,όπως όταν κυβερνήσεις προσλαμβάνουν ιδιώτες πράκτορες για την προστασία διπλωματικών αποστολών,δραστηριότητα που συχνά οδηγεί σε χρήση βίας με ολέθρια αποτελέσματα».
Η παρουσία των ιδιωτικών εταιρειών ασφαλείας ευνοείται από το καθεστώς ανομίας που επικρατεί σε πολλά αναπτυσσόμενα κράτη. «Τα λεγόμενα αποτυχημένα κράτη, καθώς και οι ακυβέρνητες περιοχές μέσα σε κράτη,προωθούν την παρουσία των μη κρατικών δρώντων όλων των ειδών, μεταξύ αυτών και των ιδιωτικών εταιρειών παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών. Αξίζει να θυμηθούμε όμως ότι και η ίδια η Αλ Κάιντα είναι ένας κατ΄ εξοχήν μη κρατικός δρων...» καταλήγει ο αμερικανός καθηγητής.

Μέχρι θανάτου στην υπηρεσία κρατών και ισχυρών
Βαράγγοι: σκληροτράχηλοι ξανθοί Βίκινγκς στο Βυζάντιο

Στο Βυζάντιο η πλέον γνωστή ομάδα μισθοφόρων ήταν οι Βαράγγοι: ξανθοί, σωματώδεις σκανδιναβοί Βίκινγκς (εικόνα πάνω), οπλισμένοι με τσεκούρια, που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον ως προσωπική φρουρά των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Οι συγκρούσεις των τοπικών φεουδαρχών στην Ευρώπη τον Μεσαίωνα και η αδυναμία των αγροτικών κοινωνιών να συντηρήσουν μισθοφορικά στρατεύματα οδήγησε στην παρακμή του θεσμού. Επανεμφανίστηκαν στις πόλεις-κράτη της Ιταλίας με τους διαβόητους στρατιωτικούς εργολάβους «Condottieri» που ενοικίαζαν στρατεύματα σε όποιον ηγεμόνα προσέφερε την υψηλότερη αμοιβή.

Από τις ορδές του Τριακονταετούς Πολέμου στους εθνικούς στρατούς
Η πιο καταστρεπτική και αιματηρή χρήση μισθοφόρων συντελέστηκε πριν και κατά τη διάρκεια του φοβερού Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648 μ.Χ.). Ορδές μισθοφορικών στρατευμάτων λεηλατούσαν την Ευρώπη εναλλάσσοντας διαρκώς εργοδότες. Η λήξη του Τριακονταετούς Πολέμου με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας και η ανάδυση του έθνους-κράτους μετέβαλε τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου: η συγκρότηση των εθνικών επαγγελματικών στρατών έκανε στην άκρη τους μισθοφόρους και το δίκαιο του πολέμου απέτρεπε πολεμικές ενέργειες κατά πολιτών. Μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η χρήση μισθοφορικών στρατευμάτων ήταν μεμονωμένο φαινόμενο, με τη «γαλλικής κατασκευής» Λεγεώνα των Ξένων να κρατάει τα ηνία.

«Πληρώστε μας με μεταλλευτικά δικαιώματα και μετοχές...»
Σήμερα τα κέρδη των ιδιωτικών εταιρειών ασφαλείας, κυρίως από τις ΗΠΑ αλλά και από τη Βρετανία, είναι τεράστια. Ειδικά όταν συνάπτουν συμβόλαια με αδύναμα κράτη και η πληρωμή τους γίνεται με μεταλλευτικά δικαιώματα ή μετοχές σε τοπικές επιχειρήσεις.

Εταιρείες παροχής μισθοφόρων δραστηριοποιούνται σε χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Οι «μη κρατικοί δρώντες» (τρομοκρατικά δίκτυα, πολέμαρχοι, οργανωμένο έγκλημα) και οι εμφύλιες συγκρούσεις ενισχύουν τις δραστηριότητές τους. Στο Ιράκ όλα μπερδεύτηκαν «μοιραία»: αλληλεπικαλύφθηκε η δράση των εταιρειών που ανέλαβαν την ανοικοδόμηση της χώρας, εκείνων που εκπαίδευσαν τις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις, των οργανώσεων ανθρωπιστικής βοήθειας, των διεθνών οργανισμών και των ιδιωτικών εταιρειών ασφάλειας.

Ψυχρός Πόλεμος «δι΄ αντιπροσώπων» και στρατιωτικών συμβούλων

Οι «βρώμικες», δι΄ αντιπροσώπων, συγκρούσεις που συνόδευσαν τον Ψυχρό Πόλεμο οδήγησαν στη δυναμική επανεμφάνιση των «εργολάβων του πολέμου». Οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν ολόκληρους στρατούς, όπως οι Δεξιοί αντάρτες Κόντρας στη Νικαράγουα (φωτογραφία κάτω), για την αντιμετώπιση των κομμουνιστικών και απελευθερωτικών αντάρτικων. Το φαινόμενο εξαπλώνεται στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τη Λατινική Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Τα νήματα κινούν Γάλλοι, Βρετανοί, Βέλγοι και άλλοι πρώην αποικιοκράτες. Τη δεκαετία του ΄50 εμφανίζονται οι πρώτοι στρατιωτικοί σύμβουλοι σε χώρες του τρίτου κόσμου. Οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών ασφαλείας πολλαπλασιάζονται. Σταδιακά ξεκινά η απώλεια του μονοπωλίου της χρήσης βίας από το έθνος-κράτος.

ΒΗΜΑ