ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ Ο «πονοκέφαλος» των διακοπών

 

Το καλοκαίρι αποτελεί αναμφισβήτητα την πιο ανέμελη περίοδο του χρόνου. Αρκετά συχνά όμως ένας ανεπιθύμητος επισκέπτης έρχεται να χαλάσει την ηρεμία του καλοκαιριού και των καλοκαιρινών διακοπών και να προκαλέσει ακόμα και σοβαρές παρενέργειες, ιδιαίτερα σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Η γαστρεντερίτιδα αποτελεί ένα συνηθισμένο καλοκαιρινό «πονοκέφαλο» για ανθρώπους όλων των ηλικιών, η οποία, πέραν της αναστάτωσης που προκαλεί, μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους για την υγεία των ασθενών.

Γαστρεντερίτιδα ονομάζεται η λοίμωξη του πεπτικού συστήματος,
που προκαλείται από ιούς, βακτήρια, τοξίνες ή παράσιτα. Η μικροβιακή γαστρεντερίτιδα εμφανίζεται συχνότερα τους θερινούς μήνες λόγω της υψηλής θερμοκρασίας, που ευνοεί την ανάπτυξη μικροβίων, και της κακής συντήρησης των τροφίμων, σε αντίθεση με την ιογενή γαστρεντερίτιδα από ιούς όπως rota, noro, adeno, entero, που προσβάλλει κυρίως παιδιά και κυρίως τους χειμερινούς μήνες.
Τα συμπτώματα
Τα συμπτώματα της γαστρεντερίτιδας του καλοκαιριού εκδηλώνονται συνήθως έπειτα από δύο έως και 24 ώρες από την επαφή με τον λοιμώδη παράγοντα, συνήθως διαρκούν 1-6 ημέρες και συνίστανται σε πόνο στην κοιλιακή χώρα κολικοειδούς χαρακτήρα, διάρροιες, εμέτους, αδυναμία, εξάντληση, ανορεξία, ενώ δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από πυρετό.
Τα αίτια
Η βακτηριακή γαστρεντερίτιδα του καλοκαιριού προκαλείται κυρίως από μικρόβια όπως τα κολοβακτηρίδια, καμπυλοβακτηρίδια, σαλμονέλα και σιγκέλα. Το Escherichia coli (κολοβακτηρίδιο), ένα σύνηθες μικρόβιο που παράγει εντεροτοξίνη και προσβάλλει τα κρεατικά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αρτοπαρασκευάσματα, προκαλεί γενικώς οξύ διαρροϊκό σύνδρομο με υδαρείς κενώσεις, με ήπιο κοιλιακό πόνο, συνήθως χωρίς πυρετό. Η Shigella προκαλεί γενικά οξεία αιματηρή διάρροια, που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε δυσεντεροειδές σύνδρομο, πυρετό, κοιλιακό πόνο, μετεωρισμό καθώς και κράμπες. Το Campylobacter προκαλεί αθρόα υδαρή ή αιματηρή διάρροια με πυρετό. Η Salmonella προκαλεί οξύ διαρροϊκό σύνδρομο με κοιλιακό άλγος και πυρετό. Ο Staphylococcus aureus και ο Bacillus cereus, που αναπτύσσεται συνήθως στο ξαναζεσταμένο τηγανητό ρύζι, προκαλούν διαρροϊκό σύνδρομο με υδαρείς κενώσεις με χαμηλή πυρετική κίνηση ή καθόλου πυρετό και έντονους εμέτους.
Ορισμένα παθογόνα μπορεί να προκαλέσουν συστηματικές εκδηλώσεις, όπως ουρηθρίτιδα - επιπεφυκίτιδα - αρθρίτιδα (σύνδρομο Reiter από Salmonella, Campylobacter, Shigella, Yersinia) και αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο (enterohemorrhagic Escherichia coli, Shigella). Στις περιπτώσεις που η γαστρεντερίτιδα εκδηλώνεται με σοβαρά συμπτώματα επιβάλλεται εργαστηριακός έλεγχος με εξετάσεις κοπράνων και αίματος για την επιλογή της κατάλληλης αγωγής και την ενδεδειγμένη παρακολούθηση του ασθενούς.
Η διάγνωση
Η διάγνωση είναι συνήθως ευχερής. Αρχικά, η λήψη του ιστορικού μπορεί από μόνη της να θέσει την υποψία της λοίμωξης καθώς και την αιτία που την προκάλεσε. Η βρώση μη καλά συντηρημένης ή μη καλά μαγειρεμένης τροφής, η κατανάλωση θαλασσινών, η πόση στάσιμου νερού ή από πηγή που δεν είναι ελεγμένη για την ποιότητα και καθαρότητα του νερού και τυχόν πρόσφατο ταξίδι σε χώρες αναπτυσσόμενου κόσμου ή περιοχή με επιδημία γαστρεντερίτιδας είναι στοιχεία από το ιστορικό που θέτουν ισχυρή την υπόνοια της μικροβιακής γαστρεντερίτιδας.
Η κλινική εξέταση είναι απαραίτητη για τον αποκλεισμό άλλης αιτίας του συνδρόμου και σοβαρών οξέων καταστάσεων που μπορούν να μιμηθούν τη γαστρεντερίτιδα (ειδικά στα παιδιά), όπως η οξεία σκωληκοειδίτιδα. Παράλληλα η αντικειμενική εξέταση καθορίζει την κλινική κατάσταση του ασθενούς και μπορεί να αποκαλύψει σημεία αφυδάτωσης, που μπορεί να προκαλέσει η λοίμωξη.
Ο εργαστηριακός έλεγχος είναι απαραίτητος σε περιπτώσεις σοβαρής ή επιμένουσας διάρροιας ή αιματηρών κενώσεων ή υψηλού πυρετού και συνίσταται σε καλλιέργεια, παρασιτολογική και μικροσκοπική εξέταση κοπράνων για τον εντοπισμό του παθογόνου μικροοργανισμού και εργαστηριακό έλεγχο αίματος για την εκτίμηση του αριθμού των λευκών αιμοσφαιρίων, συγκεκριμένων δεικτών φλεγμονής και τυχόν επηρεασμού της νεφρικής λειτουργίας και της ηλεκτρολυτικής ισορροπίας του ασθενούς από το διαρροϊκό σύνδρομο.
Η θεραπεία
Στην πλειονότητά τους οι γαστρεντερίτιδες είναι αυτοπεριοριζόμενες, δηλαδή υποχωρούν χωρίς να υπάρχει ανάγκη για ειδική θεραπεία και η θεραπευτική αγωγή είναι μόνο συμπτωματική.
Η θεραπευτική αγωγή της γαστρεντερίτιδας περιλαμβάνει κυρίως αντιεμετικά φάρμακα και σκευάσματα για την ανακούφιση του στομάχου, όπως αναστολείς αντλίας πρωτονίων που μειώνουν την παραγωγή οξέων στο εσωτερικό του στομάχου, ηλεκτρολυτικά διαλύματα σε μορφή σκόνης σε φακελάκια για την υποκατάσταση των υγρών και ηλεκτρολυτών που χάνονται λόγω των διαρροιών και των εμέτων, καθώς και προβιοτικά σκευάσματα για τη βελτίωση της χλωρίδας του εντερικού σωλήνα, που διαταράσσεται λόγω της βακτηριακής λοίμωξης, με στόχο τη βελτίωση των κενώσεων.
Συνιστάται η αποφυγή των ισχυρών αντιδιαρροϊκών φαρμάκων, γιατί αφενός η χρήση τους δεν επιτρέπει την αποβολή των μικροβιακών τοξινών και αφετέρου η αλόγιστη λήψη τους μπορεί να οδηγήσει σε πάρεση του εντέρου.
Σε περίπτωση που υπάρχει πυρετός, καλό είναι να χορηγείται ένα απλό αντιπυρετικό (παρακεταμόλη) και να αποφεύγονται τα ισχυρά αντιφλεγμονώδη ή η ασπιρίνη. Στις γαστρεντερίτιδες που εκδηλώνονται με έντονα συμπτώματα, π.χ. πολλές, επίμονες βλεννώδεις ή αιματηρές διαρροϊκές κενώσεις και υψηλό πυρετό, πρέπει να χορηγείται αντιβίωση και να αξιολογείται από τον ιατρό η ανάγκη για νοσηλεία προκειμένου να χορηγηθούν παρεντερικώς υγρά και ηλεκτρολύτες καθώς και αντιβιοτική ή άλλη αγωγή.
Σημαντικός παράγοντας για την ταχύτερη ανάρρωση είναι η διατροφή που επιβάλλεται να είναι ελαφριά, χωρίς πολλά λιπαρά. Συνιστάται η διατροφή με σούπες, η αποφυγή γαλακτοκομικών προϊόντων (λόγω της προσωρινής δυσανεξίας στη λακτόζη, που μπορεί να προκληθεί από τη βακτηριακή λοίμωξη), λαχανικών και φρούτων, με εξαίρεση την μπανάνα και το μήλο που επιτρέπονται μετά τις πρώτες ημέρες από την έναρξη της λοίμωξης. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση καφέ, αλκοόλ και σοκολάτας και να λαμβάνονται πολλά υγρά, όπως τσάι και χαμομήλι, για την πρόληψη της αφυδάτωσης.
Σε ποιες περιπτώσεις απαιτείται ιατρική εξέταση ή νοσοκομειακή περίθαλψη
Τα άτομα με χρόνια νοσήματα ή διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος, τα βρέφη, τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι αποτελούν την ομάδα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση σοβαρών επιπλοκών από κοινές γαστρεντερίτιδες. Ετσι στις περιπτώσεις αυτές η προσβολή από γαστρεντερίτιδα το καλοκαίρι σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες, που ευνοούν την επιπλέον απώλεια υγρών από τον οργανισμό, μπορεί να οδηγήσει σε εισαγωγή σε νοσοκομείο. Τα κλινικά σημεία που εγείρουν την ανάγκη για εξέταση από ιατρό και πιθανή νοσηλεία των ασθενών αυτών είναι:
* Επιμονή των συμπτωμάτων άνω των τριών ημερών.
* Εντονη συμπτωματολογία, όπως πολύ υψηλός πυρετός, σοβαρό διαρροϊκό σύνδρομο ή έμετοι που δεν σταματούν.
* Εμφάνιση αιματηρών κενώσεων.
* Εντονη εξάντληση.
* Εμφάνιση σημείων αφυδάτωσης, όπως ξηροστομία, κεφαλαλγία, υπνηλία, ζάλη κατά την όρθια στάση, μείωση ή αδυναμία ούρησης, η εισολκή των οφθαλμικών βολβών και η ψυχρότητα των άκρων.
Συμπερασματικά, η γαστρεντερίτιδα είναι μια αρκετά συχνή λοίμωξη της καλοκαιρινής περιόδου με σχετικά εύκολη αντιμετώπιση στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Η πρόληψη της ύπουλης «εισβολής» της στην ηρεμία των διακοπών είναι δυνατή με την τήρηση όλων των μέτρων και κανόνων υγιεινής, ώστε να αποφευχθούν οι δυσάρεστες επιπτώσεις της στη σωματική -και όχι μόνο- υγεία του πληθυσμού.

Πρόληψη και μέτρα προστασίας

Αρχικά η κυριότερη προφύλαξη είναι η αποφυγή των πιθανών πηγών μόλυνσης, όπως ύποπτα γαλακτομικά προϊόντα, παγωτά, μολυσμένο νερό, θαλασσινά, κακοσυντηρημένα κρέατα και νωπά λαχανικά και φρούτα που δεν έχουν πλυθεί καλά.

Αναλυτικά οι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να προστατευτούμε από τον κίνδυνο της γαστρεντερίτιδας το καλοκαίρι είναι οι εξής:
* Πλένουμε τα χέρια μας συχνά και ειδικότερα προ των γευμάτων, καθώς αυτά αποτελούν τον βασικό φορέα μικροβίων.
* Καταναλώνουμε με προσοχή τα θαλασσινά και αποφεύγουμε αυτά με άγνωστη πηγή προέλευσης που μπορεί να μην είναι ελεγμένα υγειονομικώς.
* Προσέχουμε τα ευπαθή τρόφιμα που χρειάζονται ψυγείο το καλοκαίρι (γαλακτοκομικά, αλλαντικά, σοκολάτα, μπισκότα με γέμιση, παγωτά) και αποφεύγουμε εντελώς αυτά που έχουν αλλοιωμένη όψη ή γεύση.
* Προτιμάμε καλά ψημένα κρεατικά και ειδικότερα το κοτόπουλο, καθώς επίσης και καλά βρασμένα τα αβγά και αποφεύγουμε να ξαναζεσταίνουμε μαγειρεμένα τρόφιμα, που είναι ήδη αποθηκευμένα στο ψυγείο γιατί η απόψυξη και η εκ νέου ψύξη του φαγητού μπορεί να ευνοήσει την επώαση μικροβίων.
* Αποθηκεύουμε τα ευπαθή τρόφιμα στο ψυγείο το συντομότερο δυνατόν από την αγορά τους.
* Τοποθετούμε χωριστά τα μαγειρεμένα φαγητά από τα νωπά.
* Πλένουμε πολύ καλά τα φρούτα και τα λαχανικά πριν σερβιριστούν.
* Φροντίζουμε για την καλή υγιεινή και το καλό πλύσιμο των μαγειρικών σκευών, των εργαλείων κοπής και των επιφανειών κουζίνας που χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία του φαγητού, ιδιαίτερα αν πρόκειται για κρέας και κυρίως κοτόπουλο.
* Αποφεύγουμε τα νερό από πηγές και γενικώς πίνουμε εμφιαλωμένο νερό ειδικότερα σε καλοκαιρινούς προορισμούς με αμφιβόλου ποιότητας νερό του συστήματος ύδρευσης.
* Αποφεύγουμε τα ποτά με παγάκια.ΕΝΕΤ