Η έννοια της θυσίας στο έργο της Ayn Rand

Η έννοια της «θυσίας» είναι η παραίτηση από μία μεγαλύτερη αξία για χάρη μίας μικρότερης αξίας ή καθόλου αξίας. Με αυτόν τον τρόπο, μετριέται και ο αλτρουισμός ενός ανθρώπου, δηλαδή στον βαθμό που παραιτείται, αποκηρύσσει ή προδίδει τις αξίες του (εφόσον το να προσφέρει βοήθεια σε έναν ξένο ή σε έναν εχθρό θεωρείται περισσότερο ενάρετο, λιγότερο εγωιστικό από το να βοηθήσει εκείνους που αγαπάει.) Η αρχή της ορθολογικής συμπεριφοράς είναι το ακριβώς αντίθετο: να ενεργείτε σύμφωνα με την ιεράρχηση των αξιών σας, και ποτέ να μη θυσιάζεις μία μεγαλύτερη αξία για μία μικρότερη.

«Τα άτομα πρέπει να ζουν για λογαριασμό τους,
ούτε να θυσιάζουν τον εαυτό τους για τους άλλους,
ούτε να θυσιάζουν άλλους για τον εαυτό τους».  Ayn Rand

Το γεγονός αυτό έχει εφαρμογή σε όλες τις επιλογές κάποιου, μαζί και σε όλες τις πράξεις κάποιου προς τους άλλους ανθρώπους. Απαιτεί κάποιος να διαθέτει μία καθορισμένη ορθολογική ιεράρχηση των αξιών (αξίες που έχουν επιλεγεί και επικυρωθεί με ένα ορθολογική πρότυπο). Χωρίς μια τέτοια ιεραρχία, ούτε λογική, ούτε η συμπεριφορά θεωρούνται αξιολογικές κρίσεις και ούτε ηθικές επιλογές είναι δυνατές.
Η Θυσία δεν αφορά την απόρριψη εκείνων που δεν έχουν αξία, αλλά αυτών που είναι πολύτιμα. Θυσία δεν σημαίνει την απόρριψη του κακού για τη σωτηρία του κακού, αλλά την απόρριψη του καλού για το κακό. Θυσία είναι η απόρριψη αυτών που έχουν αξία για χάρη αυτών που δεν έχουν αξία.
Αν ανταλλάξεις ένα σεντ για ένα δολάριο, αυτό ΔΕΝ είναι θυσία αν ανταλλάξεις ένα δολάριο για ένα σεντ, τότε αυτό ΕΙΝΑΙ. Αν πετύχεις την καριέρα που ήθελες μετά από πολλά βάσανα, αυτό ΔΕΝ είναι θυσία αν παραιτηθείς από αυτή για χάρη ενός αντιπάλου, αυτό ΕΙΝΑΙ Θυσία. Αν έχεις ένα μπουκάλι γάλα και το δώσεις στο δικό σου παιδί που πεινάει, αυτό ΔΕΝ είναι θυσία αν το δώσεις στο παιδί του γείτονά σου και αφήσεις το δικό σου να πεθάνει, αυτό ΕΙΝΑΙ Θυσία.
Αν δανείσεις χρήματα σε έναν φίλο σου, ΔΕΝ είναι Θυσία αν τα δώσεις σε έναν άγνωστο, τότε ΕΙΝΑΙ. Αν δανείσεις στο φίλο σου ένα ποσό που μπορείς, ΔΕΝ είναι Θυσία αν του δανείσεις χρήματα σε σημείο που να σου δημιουργηθεί πρόβλημα, τότε πρόκειται σύμφωνα με το δεδομένο ηθικό επίπεδο σαν μερική αρετή αν του δανείσεις χρήματα στο σημείο που εσύ καταστρέφεσαι, τότε βιώνεις στο μέγιστο την αρετή της θυσίας.

   

Αν παραιτηθείς από όλες τις προσωπικές επιθυμίες σου και να αφιερώσεις τη ζωή σου με αυτούς που αγαπάς, δεν έχει επιτευχθεί η πλήρης αρετή: διατηρείς ακόμα μια δική σου, που είναι η αγάπη σου. Αν έχεις αφιερώσει χρόνο σε τυχαίους αγνώστους, είναι μια πράξη μεγαλύτερης αρετής. Αν έχεις αφιερώσει τη ζωή σου να υπηρετείς ανθρώπους που μισείς—αυτό είναι η μεγαλύτερη από τις αρετές που μπορούν να εξασκηθούν. Αν θέλεις να πετύχεις το μέγιστο των αξιών, τότε δεν πρέπει να περιμένεις να σου ανταποδώσουν κάτι για τη θυσία σου, ούτε έπαινο, ούτε αγάπη, ούτε θαυμασμό, ούτε αυτοεκτίμηση, ούτε καν περηφάνια που είσαι ενάρετος· το παραμικρό ίχνος οποιουδήποτε κέρδους αποδυναμώνει την αρετή σου.
Αν έχεις ακολουθήσει μια πορεία δράσης που η ζωή σου δεν αλλοιώνεται με οποιαδήποτε χαρά, που δεν σου φέρνει κάποια ουσιαστική αξία, καμία αξία στο πνεύμα, χωρίς κέρδος, χωρίς βραβεία, χωρίς ανταμοιβή—αν επιτευχθεί αυτή την κατάσταση του συνολικού μηδενός, τότε έχει επιτευχθεί το ιδανικό της ηθικής τελειότητας.
Έχετε μάθει ότι η ηθική τελειότητα είναι κάτι απίθανο για τον άνθρωπο—και είναι αν νοηθεί με αυτόν τον τρόπο. Δεν μπορείτε να την καταφέρετε στη διάρκεια της ζωής σας, αλλά η αξία της ζωής σας και του ατόμου σας μετριέται με το πόσο κοντά καταφέρατε να προσεγγίσετε αυτό το ιδεατό μηδέν, που είναι ο θάνατος.
Αν ωστόσο, ξεκινήσεις μέσα σε μία παθιασμένη κενότητα, σαν ένα λαχανικό έτοιμο για να φαγωθεί, χωρίς αξίες για να τις απορρίψεις και χωρίς επιθυμίες να αποκηρύξεις, τότε δεν θα κερδίσεις το στέμμα της θυσίας. Δεν πρόκειται για μία θυσία για να απορρίψεις αυτό που δεν θέλεις. Δεν είναι μία θυσία που προσφέρεις τη ζωή σου στους άλλους, αν ο θάνατος είναι η προσωπική σου επιθυμία. Για να πετύχεις την αρετή της θυσίας, πρέπει να θέλεις να ζήσεις, πρέπει να την αγαπήσεις, πρέπει να φλέγεσαι με πάθος για αυτή τη γη και για όλα τα εκπληκτικά που μπορεί να σου προσφέρει—πρέπει να νιώθεις κάθε φορά το γύρισμα του μαχαιριού που κομματιάζει τις επιθυμίες σου ώστε να μην τις φθάνεις και στραγγίζει την αγάπη από το σώμα σου. Δεν είναι ένας απλός θάνατος που η ηθική της θυσίας σου επιφυλάσσει σαν ιδανικό, αλλά ένας αργός βασανιστικός θάνατος.
Μη μου υπενθυμίζεις ότι αυτό αφορά μόνο τη ζωή στη Γη. Δεν σου μιλάω για κάτι άλλο. Ούτε και εσύ.
Αν θέλεις να διαφυλάξεις το τελευταίο κομμάτι της αξιοπρέπειας σου, μην αποκαλείς τις καλύτερες πράξεις σου σαν «θυσία»: αν το κάνεις αυτό, χαρακτηρίζεσαι σαν ανήθικος.
Εάν μια μητέρα αγοράζει τροφή για τα πεινασμένα παιδιά της και όχι ένα καπέλο για τον εαυτό της, δεν είναι μια θυσία: εκτιμά το παιδί περισσότερο από το καπέλο· αλλά είναι μια θυσία για το είδος της μητέρας που εκτιμά περισσότερο το καπέλο, που προτιμά να αφήσει το παιδί της να λιμοκτονεί και το ταΐζει μόνο από αίσθηση καθήκοντος.
Αν ένας άνθρωπος πεθαίνει αγωνιζόμενος για την ελευθερία του, δεν είναι μια θυσία: δεν είναι πρόθυμος να ζήσει ως σκλάβος αλλά είναι μια θυσία για το είδος του ανθρώπου που είναι πρόθυμο. Εάν ένας άνθρωπος αρνείται να προδώσει τις πεποιθήσεις του, δεν είναι μια θυσία, εκτός αν είναι ο τύπος του ανθρώπου που δεν έχει καμία πεποίθηση.
Θυσία θα μπορούσε να είναι κατάλληλη μόνο για εκείνους που δεν έχουν τίποτα να θυσιάσουν—ούτε αξίες, ούτε πρότυπα, ούτε κρίση—των οποίων οι επιθυμίες είναι παράλογα ιδιοτροπίες, σχεδιασμένες στα τυφλά και σοβαρά παρατημένες. Για έναν άνθρωπο ηθικού αναστήματος, του οποίου οι επιθυμίες γίνονται ορθολογικές αξίες, θυσία είναι η παράδοση του σωστού στο λάθος, του καλού στο κακό.
Το δόγμα της θυσίας είναι μια ηθική για τους ανήθικους—μια ηθική που δηλώνει την ανεπάρκειά της, ομολογώντας ότι δεν μπορεί να μεταδώσει στους ανθρώπους οποιαδήποτε προσωπική συμμετοχή στις αρετές ή αξίες, και ότι οι ψυχές τους είναι στους υπονόμους της διαστροφής, που πρέπει να μάθουν να τις θυσιάσουν. Με δική της ομολογία, είναι ανίκανη να διδάξει τους ανθρώπους να είναι καλοί και μπορεί μόνο να τις υποβάλλει σε συνεχή τιμωρία.
Ανησυχία για την ευημερία αυτών που αγαπάς είναι το λογικό μέρος των εγωιστικών σου συμφερόντων. Αν ένας άνθρωπος ο οποίος είναι παράφορα ερωτευμένος με τη γυναίκα του, ξοδεύει μια περιουσία για να την θεραπεύσει από μια επικίνδυνη ασθένεια, θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί ότι το κάνει ως μια «θυσία» για χάρη της, δεν είναι δική του, δεν τον διαφοροποιεί σε κάτι, προσωπικά και εγωιστικά, αν ζήσει ή πεθαίνει.

Κάθε δράση που αναλαμβάνει ο άνθρωπος προς όφελος εκείνων που αγαπά δεν είναι μια θυσία, εάν, στην ιεράρχηση των αξιών του, στο συνολικό πλαίσιο των επιλογών που είναι στη διάθεσή του, πετυχαίνει αυτό που έχει τη μεγαλύτερη προσωπική (και ορθολογική) σημασία για αυτόν. Στο παραπάνω παράδειγμα, η επιβίωση της συζύγου του έχει μεγαλύτερη αξία για τον άντρα από οτιδήποτε άλλο τα χρήματά του θα μπορούσαν να αγοράσουν, είναι μεγίστης σημασίας για την ευτυχία του και, ως εκ τούτου, η δράση του δεν είναι μια θυσία.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι την άφησε να πεθάνει για να ξοδέψει τα χρήματά του για τη διάσωση των ζωών δέκα άλλων γυναικών, οι οποίες δεν σήμαιναν τίποτα για αυτόν, όπως η ηθική του αλτρουισμού θα απαιτούσε. Αυτό θα ήταν μια θυσία. Εδώ η διαφορά μεταξύ της Αντικειμενικότητας και του αλτρουισμού μπορεί να φανεί πιο ξεκάθαρα: αν η θυσία είναι η ηθική αρχή της δράσης, τότε ο άντρας πρέπει να θυσιάσει τη γυναίκα του για χάρη των δέκα άλλων γυναικών. Τι είναι αυτό που διακρίνει τη γυναίκα του από τις δέκα άλλες; Τίποτα, εκτός από την αξία που έχει στον άντρα της που πρέπει να κάνει την επιλογή—τίποτα, εκτός από το γεγονός ότι η ευτυχία του απαιτεί την επιβίωσή της.
Οι αρχές τις αντικειμενικής ηθικής, θα του έλεγαν: ο υψηλότερος ηθικός σκοπός σου είναι η επίτευξη της δικής σου ευτυχίας, τα χρήματά σου είναι δικά σου, χρησιμοποίησε τα για να σώσεις τη σύζυγό σου, αυτό είναι το ηθικό δικαίωμα σου και η ορθολογική, ηθική επιλογή σου. Η αποτυχία να δώσει κάποιος σε έναν άνθρωπο αυτό που ποτέ δεν του ανήκε δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν «θυσία των συμφερόντων του.» Στέκεται στο λόγο ότι όπου υπάρχει θυσία, υπάρχει κάποιος συλλέγει προσφορές θυσιών. Όπου υπάρχει υπηρεσία, υπάρχει και κάποιος που εξυπηρετείται. Ο άνθρωπος που σας για θυσία, μιλάει για δούλους και αφέντες. Και σκοπεύει μάλιστα να είναι ο ίδιος ο αφέντης.
*Μετάφραση από τα Αγγλικά του λήμματος «Sacrifice» από το βιβλίο The Ayn Rand Lexicon: Objectivism from A to Z. (1988). Πρόκειται για ένα μικρό λεξικό-εγκυκλοπαίδεια που περιέχει περίπου 400 λήμματα που αναφέρονται στη φιλοσοφία, την οικονομία, την ιστορία και τη ψυχολογία όπως την αποτύπωσε η Ayn Rand σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Αντικειμενισμούστα έργα της.
Μία από τις πιο αντιφατικές και ενδιαφέρουσες συγγραφείς του 20^ουαιώνα που ακόμα και σήμερα τα βιβλία της προσελκύουν θερμούς αναγνώστες, αλλά και ορκισμένους εχθρούς είναι η Αυν Ραντ (1905-1982). Η ίδια χαρακτήριζε ότι το έργο της διακατέχεται από αυτό που ονόμαζε «ρομαντικό ρεαλισμό.» Εγκαταλείποντας τη Ρωσία το 1917, εγκαταστάθηκε από μικρή ηλικία στην Αμερική όπου και ανέπτυξε μία ιδιαίτερη κοσμοθεωρία που την ονόμαζε «αντικειμενισμό» (objectivism) την οποία προέβαλλε μέσα από τα βιβλία της, αλλά σε όλες τις δράσεις της ζωής της.
Πολύ σύντομα, ο αντικειμενισμός είναι η φιλοσοφία του λογικού ατομισμού (rational individualism). Στα μυθιστορήματά της περιέγραψε τον ιδανικό άνθρωπο, τον παραγωγό που ζει με τους καρπούς των δικών του προσπαθειών, που δεν δίνει ούτε λαμβάνει τίποτα μη-κερδισμένο. Το λογοτεχνικό έργο που παρουσίασε στο μέγιστο και στην πιο ολοκληρωμένη της μορφή τη φιλοσοφία του αντικειμενισμού είναι το Atlas Shrugged—ελληνικός τίτλος «Ο Άτλας Επαναστάτησε».Η μεταφράστρια του βιβλίου στα Ελληνικά Χριστιάννα Σαμαρά σημειώνει τα εξής για το έργο:
Σε μια μυθοπλαστική δυστοπία για τις ΗΠΑ, τα πιο δημιουργικά και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, επιχειρηματίες, επιστήμονες, καλλιτέχνες απεργούν μ’ ένα πολύ ιδιότυπο τρόπο. Αποτραβιούνται σε μια ορεινή, κρυφή περιοχή και στήνουν μια ανεξάρτητη ελεύθερη οικονομία. Ο κεντρικός ήρωας και ηγέτης αυτού του κινήματος, ο Τζον Γκολτ, περιγράφει αυτή την απεργία σαν κάτι που «σταματά τη μηχανή του κόσμου». Η Ραντ θέλησε να καταδείξει ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε την κοινωνία σε αποσύνθεση. «Η Αυν Ραντ βλέπει τα πράγματα από μια τελείως διαφορετική σκοπιά. Ο καπιταλισμός δεν αφορίζεται εξ’ αρχής, το βιβλίο είναι μια προσπάθεια να δείξει ότι και ο άλλος δρόμος» μπορεί να οδηγήσει στο καλό, αρκεί αυτοί που θα τον ακολουθήσουν να είναι συνειδητοποιημένοι. Έχει μια αριστοτελική σκοπιά για τον άνθρωπο και την κοινωνία, μια ηρωική διάσταση για την τελείωση του ατόμου ως παραγωγικού όντος».
Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί ακόμα από τις εκδόσεις Ωκεανίδα τα εξής βιβλία της Ράντ, «Εμείς οι ζωντανοί» (We the Living, 1936) και το «Κοντά στον ουρανό» σε δυο τόμους (The Fountainhead, 1943).

 

terrapapers
ΠΗΓΗ