Συγκλίσεις µε το παρελθόν

Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Σε περιόδους γενικευµένης κοινωνικής κρίσης, οι παρεξηγήσεις που δηµιουργούνται στην κοινωνία είναι πολλές και σοβαρές Μια από αυτές είναι και η άγνοια της Ιστορίας, που προκαλεί σε πολλές περιπτώσεις έξαρση φόβου και άγχους. Η επανάληψη ενός γεγονότος δηµιουργεί στον πολίτη ένα παρηγορητικό αίσθηµα, ενώ η εσφαλµένη πρωτοτυπία του, ότι δηλαδή είναι κάτι πρωτό­γνωρο, τον γεµίζει µε ανασφάλεια.

Η αλήθεια είναι ότι στον ελληνικό Τύπο, από την αρχή της εκδήλωσης των πρώτων συµπτωµάτων της κρί­σης, δεν έλειψαν οι ιστορικές αναφορές, πολλές εκ των οποίων ήταν εύστοχες. Η αλήθεια είναι πως η Ιστορία επαναλαµβάνεται, πράγµα που µας αναγκάζει να το επαναλαµβάνουµε και εµείς σε κάθε ευκαιρία.

Η Ελλάδα ιστορικά δεν ζει κάτι πρωτόγνωρο, όσο κι αν αυτό δεν λέει σηµαντικά πράγµατα στον πολίτη των υπερβολών της µεταπολίτευσης. Η απαξίωση που πολιτικού συστήµατος άλλα και του πολιτικού κόσµου υπήρξε κάτι το σύνηθες στο πολυτάραχο παρελθόν µας. Ωστόσο, στα τέ­λη του 1897, µιας πολύ δύσκολης χρονιάς για τη χώρα, έχουµε ένα πολιτικό σκηνικό που θυµίζει έντονα τη σηµερινή πραγµατικότητα. Με το τέ­λος του 1897 λοιπόν, η χώρα αναζητούσε πρω­θυπουργό και υπουργό Οικονοµικών για να βγά­λει τα κάστανα από τη φωτιά. Το ίδιο σκηνικό µε το σήµερα υπήρχε και στις πολιτικές αντικειµενι­κές συνθήκες της εποχής: η χώρα µας εγκαλείτο και πιεζόταν από τις ξένες δυνάµεις να αποκτή­σει πολιτική σταθερότητα προκειµένου να λάβει το απαραίτητο για την επιβίωσή της δάνειο των 170 εκατοµµυρίων χρυσών λιρών. Το δάνειο αυ­τό - παρακολουθούµε σιωπηρά τις συγκρίσεις του παρελθόντος µε το παρόν - έπρεπε πριν από όλα να εξασφαλίσει την αποπληρωµή των ίδιων ξένων δυνάµεων για προηγούµενα δάνεια, να αντιµετωπίσει κατόπιν τα προβλήµατα που δη­µιουργήθηκαν από την πτώχευση του 1893, να αποπληρώσει την υπέρογκη πολεµική αποζηµίωση προς όφελος της Τουρκίας που οι ίδιες δυνά­µεις επιδίκασαν και τέλος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Διεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου που και τότε επιβλήθηκε στη χώρα µε απαίτηση της Γερµανίας.

Στην Ιστορία επαναλαµβάνονται και τα αισθή­µατα αγανάκτησης, απόγνωσης, θυµού, ντροπής που, όπως και σήµερα, έτσι και τότε πληµµύρι­σαν όλους τους Έλληνες. Αυτή η ντροπιαστική για τη χώρα κατάντια είχε ως αποτέλεσµα να δηµι­ουργηθούν συµπτώµατα κοινωνικής και πολιτι­κής διάλυσης. Βουλή, κυβέρνηση και πολιτικοί είχαν εκπέσει στη συνείδηση των πολιτών.

Κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης

Η γενικότερη διάλυση ανάγκασε τον βασιλιά Γεώργιο Α’ σε πολιτική παρέµβαση υπέρ δύο προσώπων που δέσποζαν τότε στην πολιτική ζωή. Έτσι, σχηµατίστηκε µια κυβέρνηση εθνικής ανάγκης, η οποία θα προσπαθούσε να επανασυγκροτήσει τη χώρα µετά και την επώδυνη ήττα του ελληνοτουρκικού πολέµου.
Τη θέση του πρωθυπουργού κατέλαβε ο Αλέ­ξανδρος Ζαΐµης, ο οποίος ήταν ανιψιός του Δη­λιγιάννη! Στην καυτή θέση του υπουργού Οικο­νοµικών κάθισε ο τραπεζίτης Στέφανος Στρέιτ, ο οποίος κλήθηκε να διαχειριστεί το οικονοµικό χάος της ηττηµένης χώρας. Το πολιτικό κατεστη­µένο της εποχής - όπως και το σηµερινό - πα­ρακολουθούσε νευρικά µέσα από τους πανίσχυ­ρους κοµµατικούς µηχανισµούς τις εξελίξεις. Τι κι αν η χώρα βούλιαζε στη δίνη µιας περιπέτειας; Τα κοµµατικά επιτελεία και οι πανίσχυροι κοµµα­τάρχες καραδοκούσαν µην και θιγούν τα βιλαέτια τους, τα σκανδαλώδη προνόµιά τους, το νταλαβέρι της εξουσίας.

Ενδιαφέρον έχει το χρονικό της πτώσης της κυβερνήσεως Δηµητρίου Ράλλη τον Σεπτέµβριο του 1897, η οποία δεν άντεξε το βάρος της γε­νικευµένης λαϊκής κατακραυγής. Ο βασιλιάς, ανήσυχος από την πορεία των εξελίξεων και τις έντονες πιέσεις, µε εµφανή αµηχανία, αποτεί­νεται στον πρόεδρο της Βουλής Αλέξανδρο Ζα­ΐµη προκειµένου να του αναθέσει σχηµατισµό κυβέρνησης. Ωστόσο, από την πρώτη τους κι­όλας επαφή, ο Γεώργιος ξεκαθαρίζει στον Ζα­ΐµη ότι η επιλογή του υπουργού Οικονοµικών και Στρατιωτικών θα είναι δική του. Για το Οι­κονοµικών πρότεινε τον Στέφανο Στρέιτ και για το Στρατιωτικών τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Σµολένσκη. Ο Ζαΐµης δεν έδειξε να ενοχλείται από τις προτάσεις του βασιλιά. Στη συνέχεια, ο Ζαΐµης έπρεπε να εξασφαλίσει και τη συγκατά­θεση του θείου του, Θεόδωρου Δηλιγιάννη, ο οποίος είχε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και στου οποίου την κυβέρνηση είχε διατελέσει υπουργός Δικαιοσύνης και Εσωτερικών. Ο Δηλι­γιάννης, που είχε δηλώσει για τον ανιψιό του ότι «ο ηµέτερος ανεψιός είναι σαρξ εκ της σαρκός µας και οστούν εκ των οστών µας», δεν έδειξε να δυσαρεστείται από τις εξελίξεις.

Το κομματικό αλισβερίσι

Ενώ όλα έδειχναν ότι πήγαιναν καλά στις δια­πραγματεύσεις για τον σχηματισμό της νέας κυ­βέρνησης, η οποία καλείτο να διαπραγματευθεί το νέο δάνειο και να βγάλει τη χώρα από το αδι­έξοδο στο οποίο είχε περιέλθει, το κομματικό δούναι και λαβείν φαίνεται ότι κάπου στράβω­σε. Ο Δηλιγιάννης έμεινε με την εντύπωση ότι θα έπαιζε παρασκηνιακό ρόλο στη νέα κυβέρνηση, διορίζοντας αυτός στην ουσία το Υπουργικό Συμ­βούλιο. Ωστόσο, τα πρόσωπα που θα στελέχω­ναν τη νέα κυβέρνηση, δεν άρεσαν στους σκληροπυρηνικούς του κόμματος του Δηλιγιάννη και άρχισαν οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, οι οποίες κατέληξαν σε διαφωνία μεταξύ θείου και ανιψιού.

Στο μεταξύ, οι πιέσεις των ξένων δυνάμεων – μέσω των πρεσβειών – γίνονταν αφόρητες και το έθνος περνούσε δραματικές στιγμές, πράγμα που σήμαινε ότι δεν υπήρχε η πολυτέλεια του περίσσιου χρόνου προκειμένου να τακτοποιη­θούν οι εσωκομματικές ισορροπίες. Για άλλη μια φορά, το κομματικό συμφέρον υπερίσχυσε του εθνικού. Ο σκληρός πυρήνας του δηλιγιαννικού κόμματος ζητούσε τη διαγραφή του Ζαΐμη ενώ οι πολιτικοί αντίπαλοι του Δηλιγιάννη έβλεπαν με ικανοποίηση την κίνηση Ζαΐμη, πιστεύοντας ότι επιτέλους θα επερχόταν ρήξη στις τάξεις των «κορδονικών», όπως αποκαλούσαν το κόμ­μα του, που είχε για έμβλημα ένα κορδόνι. Στο πλευρό του Ζαΐμη συντάχτηκαν τότε και άλλοι ισχυροί πολιτικοί παράγοντες της εποχής, όπως ο Θεοτόκης και οι επιτελείς του ακέφαλου τρικουπικού κόμματος, καθώς και το σύνολο των
κομματικών τάσεων (Δ. Ράλλης, Χ. Βοζίκης κ.ά.). Μέσω των φιλοδηλιγιαννικών εφημερίδων – της «Πρωίας» και της «Παλιγγενεσίας» – οι «κορδο-νικοί» ξεκαθάριζαν ότι δεν υπήρχε συνεργασία του κόμματος για τη σύνταξη του προγράμματος ή την επιλογή των προσώπων της νέας κυβέρνησης και ότι ο Δηλιγιάννης δεν δεσμευόταν πλέον για τίποτα.

Κυβέρνηση Ζαΐμη

Τα περισσότερα μέλη της νέας κυβέρνησης Ζαΐμη, τα οποία κατέφθαναν στα Ανάκτορα για την ορκωμοσία, ήταν άγνωστα στο ευρύ κοινό. Η κυβέρνηση αυτή σχηματίστηκε κάτω από την αφόρητη πίεση που ασκούσαν οι ξένες δυνάμεις στο παλάτι προκειμένου να δοθεί το απαραίτητο δάνειο. Στο μεταξύ, τόσο ο Τύπος όσο και ο λα­ός δεν ήταν ενήμεροι των μεγάλων πιέσεων που ασκούσαν οι ξένες δυνάμεις στη χώρα και των προσταγών των τραπεζιτών της Ευρώπης, ούτε και των παρασκηνιακών ενεργειών που γίνονταν εργωδώς προκειμένου να λάβουμε το απαραίτη­το – ύστερα από μια σειρά τραγικών λαθών και παραβλέψεων – δάνειο. Ο λαός λανθασμένα θε­ωρούσε ότι ο Ζαΐμης ήταν ο εγγυητής της γαλή­νης που ερχόταν μετά την καταιγίδα, όπως επι­τυχημένα έγραψε σχετικά ο Δημήτρης Ψαθάς. Ωστόσο, η θηλιά του δανείου είχε ήδη περαστεί τον αδύναμο λαιμό της χώρας και αυτή η κυβέρνηση δεν θα έκανε τίποτα περισσότερο από το να διαπραγματευθεί τις συνθήκες που είχαν επι­βάλει στην Ελλάδα οι Μεγάλες Δυνάμεις και να ολοκληρώσει τις διαδικασίες για τη λήψη του δανείου και την εγκατάσταση του Οικονομικού Ελέγχου στην Ελλάδα. Η χώρα για ένα ολόκληρο εξάμηνο έζησε με την αγωνία του δανείου και του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, προγόνου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Τα δάνειο

Η πρώτη φάση εκείνης της μεγάλης εθνικής, πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης θα τελειώσει στις 21 Μαρτίου 1898 με την ψήφιση από τη Βουλή και τη δημοσίευση στην Εφημερί­δα της Κυβερνήσεως του Νόμου για το δάνειο των 170 εκατομμυρίων λιρών και την επικύρωση της σύμβασης που έγινε δύο ημέρες αργότερα.

Προηγουμένως και για να εξασφαλίσουν τα λεφτά τους, οι Μεγάλες Δυνάμεις φρόντισαν να στείλουν απεσταλμένους στη χώρα μας για να καθορίσουν τον τρόπο λειτουργίας και τα όρια του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Η πλειονότητά τους ήταν δυσμενώς διακείμενη προς την Ελλάδα, με επικεφαλής τους εκπροσώπους της Γερμανίας. Μειοψηφούσε ο Άγγλος αντιπρόσω­πος, ο περίφημος φιλέλληνας Εδουάρδος Λω.

Τελικά, ο Έλεγχος εγκαταστάθηκε και παρέ­μεινε επί μία ολόκληρη 80ετία (1898-1978), ενώ από το δάνειο των 170 εκατομμυρίων χρυσών λιρών, τα 150 εκατομμύρια δόθηκαν αμέσως στους ίδιους. Ταυτόχρονα, αποχωρούσε από την κυβέρνηση - όπως είχε δεσμευθεί να πράξει - ο τραπεζίτης και υπουργός Οικονομικών Στέφανος Στρέιτ. Ανέλαβε τον θώκο μόνο για την υπόθεση του δανεισμού…

ΠΟΝΤΙΚΙ