Ένα μαζικό κίνημα, που βρίσκεται στη γέννησή του κερδίζει και κρατάει τους οπαδούς του όχι με δόγματα και υποσχέσεις, αλλά με την προσφορά ενός καταφύγιου, όπου αυτοί μπορούν να κρύψουν τους φόβους τους για την άγονη και ασήμαντη ατομική τους ύπαρξη. Δε θεραπεύει τον βαθιά απογοητευμένο με την απόλυτη αλήθεια ή με την εξάλειψη των ελλείψεων και των δυσκολιών της ζωής του, αλλά τον απελευθερώνει από το ανίκανο Εγώ του, απορροφώντας τον σε μια κλειστή και ενθουσιώδη ομάδα. Είναι ολοφάνερο, ότι ένα μαζικό κίνημα, που θέλει να έχει επιτυχία, πρέπει να ιδρύσει από την αρχή μια κλειστή σωματειακή οργάνωση, που να μπορεί να δέχεται και να αφομοιώνει τον καθένα με τους άλλους.
Είναι άσκοπο να θέλει κανείς να κρίνει ένα νέο κίνημα από την αλήθεια του δόγματος του ή την ποιότητα των υποσχέσεων του. Αυτό πού πρέπει να κριθεί είναι, η σωματειακή του οργάνωση και η ικανότητά της να απορροφάει αμέσως και τελείως τη μάζα των απογοητευμένων. |
Στο συναγωνισμό ανάμεσα στα νέα θρησκεύματα την εύνοια της μάζας κερδίζει εκείνο, που έχει να παρουσιάσει το ισχυρότερο σωματειακό πλαίσιο. Από όλες τις θρησκείες και φιλοσοφίες που συναγωνίζονταν μεταξύ τους στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, μόνο ο Χριστιανισμός ανάπτυξε από την πρώτη στιγμή μια τέτοια συμπαγή οργάνωση. Κανένας από τους αντιπάλους δε διέθετε μια τόσο ισχυρή καί σταθερή δομή, όπως η Εκκλησία. Καμμιά άλλη κοινότητα δεν έδινε στους οπαδούς της ένα παρόμοιο αίσθημα της ενότητας μέσα στα πλαίσια της. Το μπολσεβικικό κίνημα επιβλήθηκε σ' όλα τ’ άλλα μαρξιστικά κινήματα χάρη στο τονισμένο συλλογικό πνεύμα του. Το εθνικό σοσιαλιστικό κίνημα επισκίασε όλα τ' άλλα λαϊκά κινήματα, πού είχαν φουντώσει στη Γερμανία μετά το 1920 χάρη στην πρώιμη διάγνωση του Χίτλερ, ότι ο απογοητευμένος θέλει «κάπου να ανήκει».
Το ναρκωτικό ελπίδα
Υπάρχουν δυό κατηγορίες ελπίδας. Η μια κάνει τους ανθρώπους εκρηκτικούς, ενώ η άλλη πειθαρχικούς και υπόμονους. Αυτή η διαφορά στηρίζεται πάνω στην απόσταση από το επιθυμητό αντικείμενο. Είναι η διαφορά ανάμεσα στην άμεση και στην απομακρυσμένη ελπίδα.
Ένα μαζικό κίνημα στις αρχές του κηρύττει άμεση ελπίδα. Θέλει να κεντρίσει τους οπαδούς του για δράση και η ελπίδα του «ένα βήμα ακόμα και φτάσαμε» παρασύρει τους ανθρώπους σε άμεση δράση. Ο νεογέννητος Χριστιανισμός κήρυττε το τέλος του κόσμου και τη σύντομη άφιξη της βασιλείας των ουρανών. Ο Μωάμεθ δόλωνε τους οπαδούς του με υποσχέσεις λαφύρων. Οι Ιακωβίνοι υπόσχονταν άμεση ελευθερία και ισότητα. Οι πρώτοι μπολσεβίκοι υπόσχονταν ψωμί και γη. Ο Χίτλερ υποσχόταν άμεση κατάργηση της σκλαβιάς, που είχε επιβάλει στους Γερμανούς η συνθήκη των Βερσαλλιών και εργασία και απασχόληση για όλους. |
Αργότερα, όταν το κίνημα στερεωθεί, ο τόνος μετατοπίζεται σιγά-σιγά στη μακρινή ελπίδα, στο όνειρο και στο όραμα· γιατί ένα φτασμένο μαζικό κίνημα πρέπει να φροντίζει για τη διατήρηση του δημιουργημένου παρόντος και εγκωμιάζει την υπακοή και την υπομονή παραπάνω από κάθε αυθόρμητη πράξη. «Ει δε ο ου βλέπομεν ελπίζομεν, δι’ υπομονής αποδεχόμεθα». («Προς Ρωμαίους», 8:25.)
Έτσι κάθε φτασμένο μαζικό κίνημα προσφέρει τη δική του μακρινή επλίδα, ένα δικό του ναρκωτικό, για να μετριάζει την ανυπομονησία των μαζών και να τις συμφιλιώνει με την τύχη του. Γι’ αυτό ο σταλινισμός ήταν εξ ίσου με μιά αναγνωρισμένη θρησκεία «όπιο για το λαό».
 | Ο φανατικός είναι: ένας απογοητευμένος άνθρωπος, ένας αποτυχημένος, ένας ανεπιθύμητος, ένας βαριεστημένος, ένας φτωχός, απροσάρμοστος, φίλαυτος, ένας φιλόδοξος, ένας αμαρτωλός, ένας ένοχος, ένας, πού θέλει να λατρεύει καί να υπηρετεί ένα δαίμονα ή ένα θεό, ένας εχθρός των πραγμάτων, όπως έχουν τώρα, ένας πού αποβάλλει το εγώ του καί χάνεται μέσα σ' ένα μαζικό κίνημα, για να υπηρετήσει μια «ιερή υπόθεση». Έρικ Χόφφερ: «Ο φανατικός», εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1969. (Το βιβλίο, αποσπάσματα του οποίου περιλαμβάνονται σ’ αυτό το άρθρο αναφέρεται στο φανατισμό των μαζικών κινημάτων.) |
Ιδανικοί πιθανοί προσήλυτοι
Oι φτωχοί σαν μέλη μιας κλειστής ομάδας -μιας φυλής, μιας σταθερής οικογένειας, μιας συμπαγούς φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας- είναι σχετικά καλά προφυλαγμένοι από την απογοήτευση και δεν πέφτουν εύκολα στα δολώματα ενός μαζικού κινήματος.
Όσο λιγότερο ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του σαν αυτόνομο άτομο και όσο λιγότερο είναι ικανός να ορίσει μόνος του την πορεία του και να αναζητήσει την ευθύνη για την κατάσταση της ζωής του στον εαυτό του, τόσο πιο απίθανο είναι, ότι αυτός θεωρεί τη φτώχεια του σαν απόδειξη της κατωτερότητας του. Το μέλος μιας κλειστής ομάδας δεν επαναστατεί τόσο εύκολα όσο ο ξεχωριστός άνθρωπος. |
Για να παρακινηθεί σε εξέγερση, χρειάζεται πιο πολλά βάσανα και προσωπικές ταπεινώσεις. Έτσι η αιτία μιας επανάστασης σε μια ολοκληρωτική κοινωνία πρέπει να αναζητηθεί περισσότερο στο γεγονός, ότι το ολοκληρωτικό σύστημα δεν είναι πια αρκετά αυστηρό, παρά στη διαμαρτυρία ενάντια στην καταπίεση και στην αθλιότητα.
Ο ιδανικός πιθανός «προσήλυτος» για το μαζικό κίνημα είναι ο μοναχικός άνθρωπος, που δεν ανήκει σε καμμιά ομάδα κι έτσι δε μπορεί να κρύψει την ασήμαντη και φθαρμένη ύπαρξή του. | Στους στενούς οικογενειακούς δεσμούς των Κινέζων πρέπει ν’ αποδοθεί η σχετικά μακροχρόνια ανοσία τους απέναντι στα μαζικά κινήματα. Ο Ευρωπαίος, που πεθαίνει για την πατρίδα του συμπεριφέρεται κατά έναν τρόπο, που για τον Κινέζο είναι ακατάληπτος, γιατί η οικογένεια του δεν ωφελείται, αλλά βλάπτεται από την απώλεια ενός μέλους της. Είναι φανερό, ότι ένα μαζικό κίνημα, που θέλει ν’ αποκτήσει αρκετούς οπαδούς, πρέπει να καταργήσει όλους τους ομαδικούς δεσμούς, που υπήρχαν πριν απ' αυτό. Ο ιδανικός πιθανός «προσήλυτος» είναι ο μοναχικός άνθρωπος, που δεν ανήκει σε καμμιά ομάδα κι έτσι δε μπορεί να κρύψει την ασήμαντη και φθαρμένη ύπαρξή του. Εκεί, όπου ένα μαζικό κίνημα βρίσκει τους συλλογικούς σχηματισμούς της κοινωνίας, όπως οικογένεια, φυλή κ.λπ., σε κατάσταση αποσύνθεσης δεν συναντά μεγάλες δυσκολίες στη στρατολόγηση οπαδών. |
Η κατάπτωση μιας άλλοτε ισχυρής οργάνωσης αποτελεί πάντα την κατάλληλη ατμόσφαιρα για τη δημιουργία και τη διάδοση ενός μαζικού κινήματος. Την εποχή που γεννήθηκε και διαδόθηκε ο Χριστιανισμός ο κόσμος ήταν γεμάτος από ξεριζωμένες μάζες. Οι αυτόνομες πόλεις - κράτη ήταν κατά μέρος απορροφημένες από μια τεράστια αυτοκρατορία... και οι παλιοί πολιτικοί και κοινωνικοί σχηματισμοί είχαν αδυνατίσει ή καταστραφεί. Ο Χριστιανισμός έκανε τις σημαντικότερες προόδους του στις μεγάλες πόλεις, όπου ζούσαν χιλιάδες ξεριζωμένοι άνθρωποι, δούλοι, απελεύθεροι ή έμποροι, οι οποίοι αναγκαστικά ή εθελοντικά είχαν χωριστεί από το κληρονομικό τους περιβάλλον. Στην ύπαιθρο, όπου η κοινοτική ζωή είχε διατηρηθεί ανενόχλητη, η νέα θρησκεία δέν βρήκε και τόσο πρόσφορο έδαφος.
Μια παρόμοια κατάσταση μπορεί να παρατηρηθεί και πάνω στα κοινωνικά και εθνικιστικά κινήματα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η υπερβολική κινητοποίηση και η αστυφιλία του πληθυσμού συνέβαλαν κατά τις δεκαετίες αυτές στη δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού ξεριζωμένων από το πατρικό έδαφος καί λυμένων από τους τοπικούς δεσμούς. Η εμπειρία μεγάλης οικονομικής ανασφάλειας και η ανικανότητα ψυχικής προσαρμογής έκανε αυτούς τους ανθρώπους πρόθυμους απέναντι στη σοσιαλιστική και εθνικιστική δημαγωγια και προπαγάνδα.
Mαζικό κίνημα και οικογένεια
Η στάση που παίρνει το ενεργητικό μαζικό κίνημα απέναντι στην οικογένεια έχει μεγάλη σημασία. Σχεδόν όλα τα σύγχρονα μαζικά κινήματα έδειξαν στις αρχές τους εχθρική στάση απέναντι στην οικογένεια και έκαναν τα πάντα για νά την υποτιμήσουν και να τη διαλύσουν. Αυτό γινόταν με την υπονόμευση της πατρικής κηδεμονίας και τη διευκόλυνση των διαζυγίων, την ανάληψη της ευθύνης για την διατροφή, συντήρηση και εκπαίδευση των παιδιών, καθώς και με την υποστήριξη της εξωγαμίας. Επίσης η έλλειψη κατοικίας, εξορία, στρατόπεδα συγκέντρωσης και τρομοκρατία, συνέβαλαν στο αδυνάτισμα και στην καταστροφή της οικογένειας.
Κανένα σύγχρονο κίνημα όμως, δε χρησιμοποίησε τέτοια αυστηρότητα απέναντι στην οικογένεια, όπως ο Χριστιανισμός. Ο Χριστός το δήλωσε κατακάθαρα: «Διότι ήλθον να διαχωρίσω άνθρωπον κατά του πατρός αυτού και θυγατέρα κατά της μητρός αυτής και νύμφην κατά της πενθεράς αυτής. Και εχθροί του ανθρώπου θέλουσιν είσθαι οι οικιακοί αυτού. Όστις αγαπά πατέρα ή μητέρα υπέρ εμέ δεν είναι άξιος εμού καί όστις αγαπά υιόν ή θυγατέρα υπέρ εμέ, δεν είναι άξιος εμού» («κατά Ματθαίον», 10: 35-37.) Όταν του είπαν, ότι η μητέρα του και τ’ αδέλφια του περιμένουν έξω από το ναό καί θέλουν να μιλήσουν μαζί του, είπε: «Τις έστιν η μήτηρ μου καί τίνες εισίν οι αδελφοί μου; καί εκτείνας την χείρα αυτού επί τους μαθητάς αυτού έφη∙ ιδού η μήτηρ μου και οι αδελφοί μου» »(«κατά Ματθαίον», 12: 47-49.) Όταν ένας από τους μαθητές του τού ζήτησε άδεια, για να πάει να θάψει τον πατέρα του, του είπε: «Ακολούθει μοι, καί άφες τους νεκρούς θάψαι τους νεκρούς» («κατά Ματθαίον», 8: 22.) Φαίνεται, ότι προαισθανόταν τις ενοχλητικές οικογενειακές προστριβές, που θα δημιουργούνταν από τον προσηλυτισμό του κινήματός του και το φανατικό μίσος των αντιπάλων του: «Παραδώσει δε αδελφός αδελφόν εις θάνατον, και επαναστήσονται τέκνα επί γονείς και θανατώσουσι αυτούς» («κατά Ματθαίον», 10: 21.) Είναι παράδοξο και όμως αληθινό, ότι αυτός, που κηρύττει την αγάπη, κηρύττει ταυτόχρονα ενάντια στην αγάπη. (Βλ. Ιησούς: Κήρυκας μίσους, διχασμού και μισελληνισμού). | «Διότι ήλθον να διαχωρίσω άνθρωπον κατά του πατρός αυτού και θυγατέρα κατά της μητρός αυτής και νύμφην κατά της πενθεράς αυτής. Και εχθροί του ανθρώπου θέλουσιν είσθαι οι οικιακοί αυτού. Όστις αγαπά πατέρα ή μητέρα υπέρ εμέ δεν είναι άξιος εμού καί όστις αγαπά υιόν ή θυγατέρα υπέρ εμέ, δεν είναι άξιος εμού» Ιησούς (Ματθ. 10:35-57) |
Η διάλυση της οικογένειας, ανεξάρτητα από τις αιτίες πού την προκαλούν, ευνοεί το συλλογικό πνεύμα και δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για τις ιδέες του μαζικού κινήματος.
Έρικ Χόφφερhttp://freeinquiry.gr/pro.php?id=765
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου